بررسی تنوع ژنتیکی با استفاده از نشانگرهای مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی درگونه های مختلف خرگوشک (Verbascum sp.) در استان آذربایجان غربی

سابقه و هدف: گل ماهور یا خرگوشک (Verbascum sp.) گیاهی علفی، دوساله، دارویی و متعلق به تیره گل میمون (Scrophulariaceae) می‌باشد. از گل‌های این گیاه به عنوان یک داروی گیاهی باارزش برای درمان التهاب، آسم، سرفه و همچنین درمان ناراحتی‌های دستگاه تنفسی استفاده می‌شود. در این تحقیق تنوع ژنتیکی گونه‌های مختلف خرگوشک جمع‌آوری شده از مناطق مختلف استان آذربایجان غربی بر اساس برخی نشانگرهای مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی در راستای اهلی‌سازی این گیاه ارزشمند مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش‌ها: مناطق مختلف استان آذربایجان غربی به عنوان خاستگاه بسیاری از گونه‌های دارویی خرگوشک در ایران، برای جمع-آوری نمونه‌های گیاهی و انجام آزمایشات انتخاب شد. به منظور ارزیابی تنوع مورفولوژیکی گونه‌های مختلف خرگوشک در فصل گلدهی کامل گیاه، 12 صفت کیفی و همچنین 20 صفت کمی مورد ارزیابی قرار گرفتند. پس از شناسایی گونه‌ها، عصاره‌گیری از نمونه-های گل و برگ به روش اولتراسونیک انجام گرفت. تنوع فیتوشیمیایی گونه‌های مختلف خرگوشک نیز بر اساس محتوای فنل کل (روش فولین سیوکالتو) و فعالیت آنتی‌اکسیدانی (روش DPPH)، به طور جداگانه در اندام‌های گل و برگ ارزیابی گردید. یافته‌ها: بر اساس ارزیابی نمونه‌های جمع‌آوری‌شده از مناطق مختلف، 9 گونه V. erianthum)، V. songaricum، V. speciosum، V. szovitsianum، V. stachydiforme، V. sinuatum، V. haussknechtianum، V. cheirantifolium و (V. saccatum شناسایی گردید. نتایج نشان داد که نوع گونه تأثیر معنی‌داری در سطح احتمال 1 درصد بر صفات ارتفاع گیاه، طول گل‌آذین، تعداد گل در هر دسته، تعداد ساقه گلدهنده، طول برگ‌های قاعده‌ای، طول و عرض کپسول دارد. همچنین بین گونه‌های مورد مطالعه از نظر نسبت طول به عرض برگ‌های ساقه‌ای و طول کاسه گل تفاوت معنی‌داری در سطح احتمال 5 درصد وجود داشت. بررسی نتایج داده‌های فیتوشیمیایی نیز نشان داد که نوع گونه و اندام تأثیر معنی‌داری در سطح احتمال 1 درصد بر میزان فنل کل و فعالیت آنتی‌اکسیدانی گیاه دارویی خرگوشک داشت. بیشترین میزان فنل کل (83/32 میلی‌گرم اسید گالیک بر گرم وزن خشک) و فعالیت آنتی‌اکسیدانی (02/85 درصد) در برگ‌های گونه V. sinuatum مشاهده شد. همچنین بر اساس تجزیه به مؤلفه‌های اصلی و دندروگرام صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی برای گونه‌های خرگوشک، گونه‌های مورد مطالعه به چهار گروه اصلی تقسیم شدند. در گروه اول گونه V. sinuatum قرار گرفت که دارای بالاترین میزان فنل کل و فعالیت آنتی‌اکسیدانی برگ، ارتفاع گیاه، تعداد گل در هر دسته، تعداد انشعابات شاخه گلدهنده و عرض برگ‌های قاعده‌ای بود. سایر گونه‌ها V. szovitsianum) و (V. haussknechtianum، V. stachydiforme، (V. songaricum، V. saccatum و (V. speciosum و V. erianthum) و (V. cheirantifolium به ترتیب در گروههای دوم، سوم و چهارم قرار گرفتند. نتیجه‌گیری: یافته‌های این تحقیق نشان داد که تنوع وسیعی از گونه‌های خرگوشک در استان آذربایجان غربی وجود دارد. گونه V. sinuatum دارای خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی منحصر به‌فردی است که می‌توان از آن‌ در جهت برنامه‌های اصلاحی و تولید اقتصادی استفاده نمود.